عمومیکلاهبرداریهای مالی همواره بخشی از دنیای اقتصاد بوده‌اند و یکی از مشهورترین آن‌ها طرح پانزی است. این نوع کلاهبرداری، که به نام چارلز پانزی نام‌گذاری شده، به این صورت عمل می‌کند که سود سرمایه‌گذاران قدیمی از پول سرمایه‌گذاران جدید تامین می‌شود، نه از فعالیت اقتصادی واقعی.
در این مقاله، ابتدا طرح پانزی را تعریف و نحوه‌ی کار آن را توضیح می‌دهیم. سپس ویژگی‌ها و نشانه‌های این نوع کلاهبرداری را بررسی کرده و نمونه‌هایی از دنیای ارزهای دیجیتال را مرور می‌کنیم. همچنین تفاوت طرح پانزی با طرح‌های هرمی را توضیح خواهیم داد. این مقاله می‌تواند برای کسانی که به سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال علاقه دارند و می‌خواهند از کلاهبرداری‌ها در امان بمانند، مفید واقع شود.
طرح پانزی یک نوع کلاهبرداری مالی است که در آن به سرمایه‌گذاران وعده داده می‌شود که سودهای بالایی را بدون ریسک دریافت کنند. اما برخلاف آنچه که ادعا می‌شود، این سودها از هیچ فعالیت اقتصادی واقعی به دست نمی‌آیند. در عوض، پولی که از سرمایه‌گذاران جدید جذب می‌شود، به عنوان سود به سرمایه‌گذاران قدیمی پرداخت می‌گردد. بنابراین تا زمانی که افراد جدید به طرح اضافه می‌شوند و پول بیشتری وارد می‌شود، این سیستم می‌تواند ادامه پیدا کند.
ساختار طرح پانزی به گونه‌ای است که سرانجام فرو می‌پاشد. وقتی دیگر نتوان سرمایه‌گذار جدیدی جذب کرد یا زمانی که تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران درخواست بازگشت سرمایه خود را داشته باشند، جریان پول قطع می‌شود و این طرح از هم می‌پاشد. در این مرحله، اکثر سرمایه‌گذاران متوجه می‌شوند که سرمایه‌شان از بین رفته است. برای درک بهتر، فرض کنید فردی با ادعای سرمایه‌گذاری پرسود، از شما و چند نفر دیگر پول جمع‌آوری می‌کند. او در ابتدا به شما و دیگران سود وعده داده‌شده را پرداخت می‌کند، اما این سود از سرمایه‌ی نفرات جدید تامین می‌شود، نه از سودآوری واقعی. این فرایند تا زمانی که افراد جدید پول وارد طرح کنند، ادامه دارد، اما در نهایت با توقف ورود سرمایه‌گذاران جدید، این چرخه متوقف شده و بسیاری از افراد دچار زیان می‌شوند.
بیشتر بخوانید: پروژه لاکسون چیست؟ آیا پروژه لاکسون کلاهبرداری است؟
کلاهبرداری پانزی نام خود را از چارلز پانزی، یک کلاهبردار مشهور ایتالیایی-آمریکایی در اوایل قرن بیستم گرفته است. در سال ۱۹۱۹، پانزی توانست با وعده سودهای کلان در مدت‌زمان کوتاه، تعداد زیادی از مردم را به سرمایه‌گذاری در طرح خود ترغیب کند. او ادعا می‌کرد که می‌تواند از تفاوت قیمت کوپن‌های پستی در کشورهای مختلف سودی سرشار به دست آورد. وعده وسوسه انگیز پانزی، سود پنجاه درصدی در 45 روز بود.
در ابتدا، پانزی به وعده‌های خود عمل کرد و به سرمایه‌گذاران اولیه سودهای چشمگیری پرداخت. اما این سودها از فعالیت اقتصادی واقعی حاصل نمی‌شد؛ بلکه از پول سرمایه‌گذاران جدید به سرمایه‌گذاران قبلی پرداخت می‌شد. طرح پانزی به سرعت گسترش یافت و هزاران نفر در آن سرمایه‌گذاری کردند. اما در نهایت، وقتی جریان سرمایه‌های جدید کاهش یافت و پانزی نتوانست به تعهداتش عمل کند، این طرح فرو ریخت. در سال ۱۹۲۰، او دستگیر شد و به زندان افتاد.
کلاهبرداری‌های پانزی دارای نشانه‌های خاصی هستند که اگر به آن‌ها توجه کنید، به‌راحتی می‌توانید از گرفتار شدن در این دام‌ها پیشگیری کنید. این ویژگی‌ها همان نکاتی هستند که پانزی را از سایر طرح‌های سرمایه‌گذاری جدا می‌کند و شناسایی آن‌ها می‌تواند از ضررهای بزرگ جلوگیری کند.
یکی از بارزترین ویژگی‌های طرح پانزی، وعده پرداخت سودهای غیرواقعی و بسیار بالا است. این طرح‌ها معمولا سودهایی را به سرمایه‌گذاران خود وعده می‌دهند که به‌طور غیرمعمولی بالا و بدون هیچ‌گونه ریسکی است. چنین سودهایی در دنیای واقعی امکان‌پذیر نیست و معمولا برای جذب سرمایه‌گذاران ناآگاه مطرح می‌شود.
در طرح‌های پانزی، کلاهبرداران به‌ندرت اطلاعات دقیقی درباره‌ی نحوه‌ی کسب سود یا فعالیت‌های اقتصادی واقعی ارائه می‌دهند. آن‌ها ممکن است ادعا کنند که در معاملات پیچیده، سرمایه‌گذاری‌های خاص یا فرصت‌های منحصر به فردی که عموم مردم به آن دسترسی ندارند، فعالیت می‌کنند. اما در واقعیت، هیچ فعالیت سودآوری در پس این ادعاها وجود ندارد.
سودهایی که در طرح پانزی پرداخت می‌شود، نه از فعالیت اقتصادی بلکه از سرمایه‌های جدیدی که به طرح وارد می‌شود، تامین می‌گردد. به این معنا که پولی که سرمایه‌گذاران جدید وارد می‌کنند، به عنوان سود به سرمایه‌گذاران قبلی پرداخت می‌شود. این روش تا زمانی کار می‌کند که جریان سرمایه‌های جدید برقرار باشد.
برای ادامه‌ی حیات یک طرح پانزی، لازم است که سرمایه‌گذاران جدید به طور مداوم به طرح وارد شوند. به همین دلیل، شرکت‌کنندگان اغلب تحت فشار قرار می‌گیرند تا افراد جدیدی را به طرح معرفی کنند. این امر باعث می‌شود تا چرخه‌ی ورود پول تازه ادامه یابد.
طرح‌های پانزی به‌طور ناگهانی و بدون هشدار قبلی فرو می‌پاشند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که جذب سرمایه‌گذاران جدید متوقف شود یا تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران به‌طور همزمان درخواست برداشت سرمایه کنند. در این لحظه، مشخص می‌شود که هیچ منبع واقعی برای پرداخت سودها وجود ندارد و اکثر سرمایه‌گذاران پول خود را از دست می‌دهند.
بیشتر بخوانید: توکن اسکم چیست؟ نحوه تشخیص توکن‌های کلاهبرداری
برای دوری از افتادن در دام پروژه‌های پانزی، باید به چند نشانه‌ی کلیدی که می‌توانند هشداردهنده باشند، توجه کنید:
اگر یک پروژه سرمایه‌گذاری وعده‌های اغراق‌آمیز مانند سودهای غیرواقعی و بدون ریسک می‌دهد، اما در عمل شفافیت لازم را ندارد، این می‌تواند یک زنگ خطر باشد. کلاهبرداران پانزی با ایجاد هیجان و طمع در مخاطبان، سعی می‌کنند شما را به سرمایه‌گذاری در طرح خود ترغیب کنند، در حالی که چنین سودهایی در دنیای واقعی وجود ندارد.
پروژه‌های پانزی اغلب از اصطلاحات پیچیده و توضیحات نامفهوم استفاده می‌کنند تا توجه شما را از سوالات اساسی دور کنند. اگر هنگام پرسش درباره نحوه کسب سود یا جزئیات کسب و کار با توضیحات گنگ و پیچیده مواجه شدید، این نشانه‌ای است که باید احتیاط کنید.
یکی از روش‌های رایج در پروژه‌های پانزی، تاکید شدید بر جذب سرمایه‌گذاران جدید است. اگر پروژه‌ای بیشتر از آنکه روی فعالیت‌های اقتصادی واقعی خود تمرکز کند، شما را تشویق به معرفی افراد جدید کند، باید نسبت به آن مشکوک شوید. این تمرکز معمولا نشانه‌ای از تلاش برای حفظ جریان نقدینگی در طرح‌های پانزی است.
وقتی در پروژه‌ای شرکت می‌کنید که در ابتدا پرداخت‌های منظم و سریع دارد، اما با گذشت زمان برداشت سرمایه یا سود شما با تاخیر یا محدودیت مواجه می‌شود، باید نگران شوید. بسیاری از طرح‌های پانزی وقتی دچار کمبود نقدینگی می‌شوند، شروع به بهانه‌تراشی برای عدم پرداخت می‌کنند.
پروژه‌های پانزی معمولا در حاشیه‌ی قانون فعالیت می‌کنند و به همین دلیل ممکن است هیچ نشانی از مجوزهای قانونی یا ثبت رسمی نداشته باشند. قبل از سرمایه‌گذاری، حتما بررسی کنید که پروژه دارای مجوزهای لازم از نهادهای معتبر است.
در دنیای ارزهای دیجیتال، پروژه‌های پانزی به شیوه‌ای جدید و البته بسیار فریبنده ظهور کرده‌اند. این طرح‌ها با وعده‌های سودهای کلان و بی‌نهایت جذاب، سرمایه‌گذاران بی‌تجربه را به دام می‌اندازند. در ادامه به برخی از مشهورترین پروژه‌های پانزی در حوزه ارز دیجیتال اشاره می‌کنیم؛ نمونه‌هایی از چگونگی عملکرد طرح‌های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال:
وان‌کوین یکی از بزرگ‌ترین کلاهبرداری‌های پانزی در دنیای ارزهای دیجیتال بود که توسط روژا ایگناتووا (Ruja Ignatova) معروف به ملکه کریپتو اجرا شد. این پروژه بین سال‌های 2014 تا 2017 فعالیت می‌کرد و تخمین زده می‌شود بین 4 میلیارد دلار تا 15 میلیارد دلار از سرمایه‌گذاران جذب کرده است. وان‌کوین به عنوان یک ارز دیجیتال با هدف رقابت با بیت‌کوین معرفی شد، اما در واقع هیچ بلاک‌چین واقعی نداشت و سرمایه‌گذاران تنها یک کوین بی‌ارزش را خریداری کرده بودند. در نهایت، این طرح فروپاشید و مجریان آن تحت تعقیب قانونی قرار گرفتند، هر چند روژا ایگناتووا هرگز دستگیر نشد و توانست با مقدار زیادی پول فرار کند.
بیت‌کانکت یکی از جنجالی‌ترین پروژه‌های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال است که در سال 2016 معرفی شد. این پروژه با وعده بازدهی ماهانه ۴۰ درصد از طریق یک پلتفرم وام‌دهی بیت‌کوین، توانست سرمایه‌گذاران زیادی را جذب کند. سرمایه‌گذاران باید توکن‌های بیت‌کانکت (BCC) را خریداری و در پلتفرم قفل می‌کردند تا ربات‌های معامله‌گر به خرید و فروش بپردازند. اما این پروژه در سال ۲۰۱۸ با دخالت مقامات دولتی متوقف شد و قیمت BCC سقوط شدیدی کرد، به طوری که سرمایه‌گذاران ۳.۵ میلیارد دلار از دست دادند.
این پروژه نیز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های پانزی در دنیای ارز دیجیتال شناخته می‌شود. پلاس‌توکن در سال 2018 معرفی شد و به کاربران خود وعده سودهای ماهانه 10 تا 30 درصد از طریق استفاده از یک کیف پول دیجیتال و آموزش‌های مرتبط با ارزهای دیجیتال را داد. بیش از 3 میلیون نفر از کشورهای چین، کره جنوبی و ژاپن در این پروژه سرمایه‌گذاری کردند. در نهایت، این پروژه در سال 2019 فروپاشید و تعدادی از اعضای آن دستگیر شدند، اما بسیاری از سرمایه‌گذاران هرگز نتوانستند پول خود را پس بگیرند.
گِین بیت کوین (GainBitcoin) یک پروژه پانزی بود که به سرمایه‌گذاران وعده سودهای کلان از طریق استخراج ارزهای دیجیتال را می‌داد. این طرح توسط آمیت بهاردواج در هند راه‌اندازی شد و توانست تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران را با وعده‌های کاذب جذب کند. برخلاف ادعاهای مطرح شده، استخراج واقعی در کار نبود و سودها تنها از طریق ورود سرمایه‌گذاران جدید تأمین می‌شد. این پروژه درنهایت با جمع‌آوری بیش از 3000 بیت‌کوین و پس از شکایت‌های فراوان سرمایه‌گذاران، در سال 2018 فروپاشید و بهاردواج دستگیر شد.
بیشتر بخوانید: کلاهبرداری فیشینگ چیست؟ چطور حملات فیشینگ را تشخیص دهیم؟
طرح‌های پانزی و هرمی هر دو نوعی کلاهبرداری مالی هستند که با استفاده از وعده‌های سوددهی بالا، سرمایه‌گذاران را جذب می‌کنند، اما در ساختار و نحوه سوددهی تفاوت‌هایی دارند. در طرح پانزی، سرمایه‌گذاران اولیه از سرمایه‌های وارد شده توسط افراد جدید سود می‌برند. در واقع، هیچ فعالیت اقتصادی واقعی انجام نمی‌شود و سودهای پرداختی از جیب سرمایه‌گذاران جدید به قدیمی‌ها داده می‌شود. طرح پانزی به گونه‌ای طراحی شده که تا زمانی که سرمایه‌گذاران جدید به سیستم وارد می‌شوند، پرداخت سودها ادامه دارد، اما با کاهش ورود سرمایه‌گذاران، طرح فرو می‌پاشد.
از سوی دیگر، طرح هرمی ساختاری متفاوت دارد. در این طرح، هر عضو جدید باید تعدادی عضو جدید دیگر را وارد کند تا سود دریافت کند. سودها به ترتیب از پایین به بالا و بر اساس تعداد اعضای جدیدی که هر فرد وارد می‌کند، توزیع می‌شوند. در نهایت، با اشباع هرم و کاهش تعداد افراد جدید، طرح هرمی نیز به فروپاشی می‌رسد. به طور خلاصه، تفاوت اصلی میان این دو طرح در نحوه جذب سرمایه‌گذار و توزیع سودهاست، اگرچه هر دو در نهایت به دلیل ناپایداری ساختاری محکوم به شکست هستند.
طرح‌های پانزی و هرمی نمونه‌هایی از کلاهبرداری‌های مالی هستند که با وعده‌های سوددهی بالا و سریع، سرمایه‌گذاران را به دام می‌اندازند. این طرح‌ها به دلیل ساختار ناپایدارشان محکوم به فروپاشی هستند و اغلب منجر به زیان‌های سنگین برای شرکت‌کنندگان می‌شوند. شناخت ویژگی‌ها و تفاوت‌های این دو طرح و دقت در سرمایه‌گذاری، می‌تواند از افتادن در دام این کلاهبرداری‌ها جلوگیری کند. به یاد داشته باشید که هرگاه با وعده‌های غیرواقعی و سودهای بالا روبرو شدید، باید احتیاط کنید و از سرمایه‌گذاری در چنین پروژه‌هایی دوری کنید.
تقریبا در سال 98 با ارزهای دیجیتال آشنا شدم و تنها چیزی که ازش می‌دونستم فقط ترید بود؛ تقریبا مثل همه کسایی که برای اولین بار با این حوزه آشنا میشن. اما هرچه بیشتر تو ...
